Uygur Özerk Bölgesinin Sosyal Yapısı

Uygur Özerk Bölgesinde, 13 farklı etnik gruptan insanlar yaşamaktadır. Uygur, Kazak, Kırgız, Özbek ve Tatar gibi Türki halkların dışında Çinliler, Hui Milleti (Müslüman Çinliler), Moğol, Tacik ve Ruslar gibi etnik gruplar da bulunmaktadır.

2010 yılında yapılan altıncı ulusal nüfus sayım sonuçlarına göre, bölgenin toplam nüfusu 21 milyon 813 bin 334 olup, Çinlilerin nüfusu 8 milyon 746 bin 148 ile toplam nüfusun %40,1’ni, Uygurların nüfusu 10 milyon 69 bin 346 kişi ile toplam nüfusun %46,2’sini, Kazakların nüfusu 1 milyon 462 bin 588 kişi ile toplam nüfusun %6.71’ini, Kırgız (186.708), Özbek (10.569) ve Tatar (3.556) gibi diğer azınlıkların nüfusları ise yaklaşık 1 milyon 535 bin kişi ile bölge nüfusun yaklaşık %7’sini oluşturmaktadır (PRC, National Bureau of Statistics. 2010).

Uygur Özerk Bölgesi, özerk bölge hükümetine bağlı büyükşehir düzeyindeki 14 idari bölge yönetimi ve doğrudan Pekin hükümetine bağlı ‘Sincan Üretim ve İnşaat Kolordusu’ adlı askeri idari yönetim tarafından yönetilmektedir.

Özerk bölge hükümetine bağlı idari bölgeler, 5 Özerk İl, 8 büyükşehir/vilayet ve doğrudan özerk bölge hükümetine bağlı olan 7 ilçe düzeyindeki şehirden oluşmaktadır. Bu büyükşehir veya illerde toplam 103 ilçe düzeyindeki şehir ve 1046 köy/kasaba bulunmaktadır (Sincan İstatistik Yıllığı, 2016).

‘Sincan Üretim ve İnşaat Kolordusu’ olarak bilinen 14 kolordudan oluşan askeri yönetim birimleri, kısa adıyla XPCC, Çinin kuzeybatısındaki bu çok etnikli bölgeyi denetim altında tutmak amacıyla 1954 yılında kurulmuş ve Uygur Özerk Bölgesinin her tarafına yayılarak her birisi bire büyükşehir statüsünde olan yerleşim yerleri oluşturmuştur. Normal şartlarda üretim ile uğraşan, özel durumlarda ise asker olarak ortaya çıkan bu kolorduların toplam üye sayısı 2016 yılının sonunda 2 milyon 800 bini geçmiş olup yerli etnik gruplardan üyesi bulunmamaktadır ve yönetim anlamında Uygur Özerk Bölgesi hükümetine değil, doğrudan Çin Komünist Partisine bağlıdır (Bao, 2018:3).

Uygur Özerk Bölgesindeki Uygur, Kazak, Çinli ve diğer etnik grupların illere göre nüfus dağılımı (Bkz. Tablo 1) ilginç özellikler taşımaktadır. Uygur Özerk Bölgesinin başkenti olan Urumçi ve civarındaki yeniden kurulan sanayileşme oranı yüksek büyükşehirlere Uygur, Kazak ve diğer azınlıkların yerleşme oranı çok düşük, Çinli nüfusunun ise buralara yerleşme oranı çok yüksektir.

Uygurların çoğu Kaşgar, Hotan ve Aksu gibi Tanrı Dağlarının güneyindeki büyükşehirlere yerleşmiş durumdayken, Kazaklar ise İli, Altay ve Tarbagatay illerine yoğun olarak yerleşmiş durumdalar. Uygurların sadece %3,88’i Uygur Özerk Bölgesinin başkenti Urumçi’de yaşamakta olup, Urumçi nüfusunun %12.46’sini oluşturmaktadır. Bölgedeki Çinlilerin %26,41’i Urumçi’de yaşamakta olup bu oran Urumçi nüfusunun %75’ine denk gelmektedir (PRC, National Bureau of Statistics. 2010).

Uygur Özerk Bölgesindeki büyük etnik gruplar nüfusunun bölgesel dağılımı (PRC, National Bureau of Statistics. 2010)

Uygur Özerk Bölgesindeki özerk illerin isimlerinde yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi azınlık etnik grupların adları kullanılmaktadır. Özerk il isimlerinde adı geçen azınlık gruplar o illerde bile diğer etnik gruplardan daha az nüfusa sahip iken, onlara neden bu şekilde özerk il statüsü verildiği ve bu şekilde isimlendirildiği dikkat çekicidir. Mesela Bortala Moğol Özerk İli ve Bayangolin Moğol Özerk İllerinde Moğolların nüfus yoğunluğu Uygur ve Kazakların nüfus yoğunluğundan çok daha düşüktür. Aynı şekilde Kızılsu Kırgız Özerk İlinde Kırgızların nüfus yoğunluğu Uygurların nüfus yoğunluğunun yarısına denk gelmektedir. Bu durum Çin hükümeti tarafından bütün etnik grupların devletin efendiliğini üstlenişi olarak da tanımlanmaktadır (Li, 2006:195).

Uygur Özerk Bölgesinin çeşitli bölgelerindeki ana etnik grupların nüfus kompozisyonu (PRC, National Bureau of Statistics. 2010)