Hazırlayan: Zekiye Genç
Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2009
T.c. Mi̇mar Si̇nan Güzel Sanatlar Üni̇versi̇tesi̇
Sosyal Bi̇li̇mler Ensti̇tüsü Tari̇h Anabi̇li̇m Dali Ortaçağ Tari̇hi̇ Programi
ÖNSÖZ:
Kadim Türk yurdu Türkistan’ın doğusunda yaşayan Uygurlar Türk tarihi ve kültürü içerisinde oldukça mühim bir yere sahiptirler. Siyasi yönleri yanında gerek Budizm, Manihaizm ve İslamiyet’i benimsemeleri gerekse yerleşik hayata geçerek kısa sürede şehirleşmeleri Uygurları Türk toplulukları arasında farklı kılmıştır. Bir nevi köprü konumundaki coğrafyaları ile ticari faaliyetleri sayesinde değişik toplumlara tesir ederken, farklı kültür ve medeniyetlerden de etkilenmişlerdir. Böylece renkli bir edebiyat, sanat ve sosyal hayata sahip olmuşlardır. Ayrıca mensup oldukları dinler çerçevesinde telif yahut tercüme kitaplar, metinler vücuda getirirken Kutadgu Bilig ve Divanü Lûgat-it Türk gibi muhteşem iki eser de kaleme almışlardır.
Genel olarak Türk boylarındaki gibi sınıfsal bölünmenin olmadığı Uygurlarda, aile, toplumun temel taşı olarak çok önemli kabul edilmiştir.’ Çekirdek aile ‘ tipine yakın olan Uygur ailesinde ve sosyal hayatında kadın da özel addedilmiştir. Nitekim en tepedeki Hatun’dan ailedeki hanıma kadar Uygur kadını geniş hak ve yetkilere sahip olmuştur. Uygur kadını sadece ev işlerinin sorumluluğunu üstlenmemiş, her alanda erkeği ile omuz omuza çalışmıştır. Aynı zamanda bir anne olarak çocuğun yetiştirilmesinde belirleyici bir rol ifa etmiştir. Ailenin ekonomik durumuna göre takılar takıp süslenen Uygur kadını, çağdaşı birçok toplumdaki daha iyi konumda bulunmuştur.
Gerek devlet gerekse sosyal hayatta etkili olmasına rağmen Uygur kadını hakkında bilgi kaynaklarının yetersiz olması, Uygur kadını ile ilgili tezimiz için ciddi bir problem olmuştur. Bu sebeple çalışmamızda hareket noktamızı Çin kaynakları ve Uygurlar üzerinde otorite hocalarımız Prof. Dr. Gülçin Çandarlıoğlu, Prof. Dr. Özkan İzgi ile Prof. Dr. Ahmet Taşağıl’ın yayınları teşkil etmiştir. Ayrıca aile üzerine yazılanlar ve Uygurların tarihi, kültürleriyle alakalı diğer tez, kitap ve makaleler de diğer başvuru eserlerimizi oluşturmuştur. Bunların yanında Kaşgarlı Mahmud’un Divanü Lûgat-it Türk ve Ahmet Caferoğlu’nun Uygurca Sözlük adlı kitapları önemli kılavuzlarımızdan olmuştur.
Dört bölümden oluşan tezimizin giriş kısmında Uygur siyasi tarihi hakkında kısaca genel bir bilgi verdik. İlk bölümde; Türkler ile eski Çin, Hint, İran Moğol gibi toplumlardaki aile ve kadını ana hatlarıyla izah ederek, konunun daha iyi anlaşılmasını arzu ettik.
İdarede ve Sosyal hayatta kadın başlığıyla ikinci bölümde; Uygur Devleti’nin kuruluşundan itibaren bilinen ve az veya çok iz bırakan yönetici aileye mensup hatunlarla, kağanların evlendiği Çinli prensesler hakkında malumat verdik. Evden başlayarak sosyal ve gündelik hayatta çocuk bakımından rutin ev işlerine, zorluklara göğüs germeden aile bütçesine katkıya kadar Uygur kadınlarının yaptığı işlere değindik. Akabinde Uygurlarda evlilik öncesinden bir yuva kurulmasına kadar geçen evreleri ortaya koyarak, kadının çeşitli hukuki konumlarını da belirtmeye çalıştık. Bunları izah ederken Türklerdeki umumi geleneklerin dışında olan uygulamaları, ilişkileri de gösterdik.
Üçüncü bölümde; Edebiyat bir toplumun duygu ve düşünce dünyasının, bakış açısının anlaşılmasında ve kıymet hükümlerinin tespitinde mühim bir unsur olduğundan Uygur şiir, hikâye, destan ve efsaneleriyle atasözleri ve halk deyişlerinde kadının nasıl yer aldığı, algılandığını örnekleriyle verdik.
Dördüncü bölümde ise; Budizm ve Manihaizm’i din olarak kabul eden Uygurların bu dinlerin etkisiyle meydana gelen dini metinlere kadının yansımasını metin tercümelerini vererek ortaya koymaya gayret ettik. Böylece, okuyanların eski Türk ailesi ile mukayese ederek din değiştirmenin tesiriyle Uygurların yaşadığı faklılaşmayı değerlendirmelerine yardımcı olmayı hedefledik. Ayrıca tezimizin sonuna kısıtlı sayıda da olsa resim ve şekiller ilave ederek çalışmamızı zenginleştirmeyi istedik.
Danışmanlığımı kabul edip, Uygurlarda Kadın konusunu tez konusu olarak verdiğinden beri her türlü katkı, yönlendirme ve desteklerini esirgemeyen kıymetli hocam Doç. Dr. Hayrunnisa Alan ile Yüksek Lisansa alınmama vesile olan ve ders aşamasında kendisinde çok şey öğrendiğim hocamız Prof. Dr. Gülçin Çandarlıoğlu’na teşekkür etmeyi büyük bir borç bilirim.
